Dodenherdenking 2025 - Toespraak burgemeester Bengevoord

Toespraak burgemeester Bengevoord - Dodenherdenking 2025

Oorlog, vrede en tachtig jaar vrijheid.
Daar staan wij vandaag samen bij stil.
Hier op het Kuipers-Rietbergplein.
Een plein met een naam die in Winterswijk klinkt als een herinnering aan moed, menselijkheid en verzet.
In haar leven liet mevrouw Kuipers-Rietbergen, tante Riek, zien dat je geen soldaat hoeft te zijn om het verschil te maken.
Ze was een moeder, een gelovige vrouw, een betrokken burger.
Maar vooral: een mens met een geweten en een sterk moreel kompas.
Door haar netwerk voor onderduikers overleefden honderden mensen de oorlog.
Haar verhaal verbindt het grote verhaal van oorlog en bevrijding met onze eigen omgeving.
Deze plek is betekenisvol.
Hier zijn wij stil – uit respect, uit herinnering, en uit verantwoordelijkheid.
Hier herdenken wij alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
In Europa.
In Azië.
En de slachtoffers van oorlogen sindsdien.
We herdenken vandaag en houden de vrijheid levend.
Omdat de lessen uit de oorlog vandaag misschien wel harder nodig zijn dan ooit.
Hier onderhouden wij de vrijheid.
En dat doen we met elkaar.
Het Nationaal Comité 4 en 5 mei kiest ieder jaar een thema dat het herdenken en vieren verbindt met de actualiteit.
Dit jaar is dat 80 jaar vrijheid.
Het comité noemt dit moment niet zomaar een jubileum.
Het is een kans.
Zoals het Comité zegt:
“We kijken terug, maar richten ons ook op de waarde van vrijheid nu en in de toekomst.
Wat doen we met 80 jaar vrijheid?
Hoe koesteren en beschermen we haar?

Want vrijheid is geen vlaggetje op een kalender.
Vrijheid is een opdracht.
Vrijheid is iets waar we samen voor moeten zorgen.

Zoals vrijheid nooit opeens uit de lucht komt vallen, zo doet oorlog dat ook niet.
Koning Willem-Alexander zei in 2020: “Sobibor begon in het Vondelpark.
Met een bordje: ‘voor Joden verboden’.
Oorlog begint nooit plotseling.
Het begint met wegkijken.
Met uitsluiten.
Met ontmenselijken.
Vandaag de dag zien we nieuwe bordjes.
Soms zichtbaar, soms minder zichtbaar.
Op muren.
Buiten op straat.
Of binnen, in algoritmes, in commentaren op social media.
Daarom moeten we ons telkens weer afvragen: Wat zie ik gebeuren om mij heen?
Waar zwijg ik terwijl ik vrij ben om te spreken?
Hoe blijf ik trouw aan wat ons tot mens maakt?
Vrijheid koesteren en beschermen.
Dat staat ons te doen.
En daarvoor hoef je niet volwassen te zijn.
Dit is ook iets wat kinderen, jongeren en studenten kunnen doen.
Kinderen, je bent hier misschien met je ouders of met je klasgenoten.
En je vraagt je misschien af: wat maakt deze avond zo anders?
Waarom zijn alle mensen stil?
Dat is omdat we vandaag ook denken aan mensen zoals jullie: kinderen net zo oud als jullie, die niet naar school konden omdat ze werden buitengesloten.
Kinderen die niet mochten zijn wie ze waren.
En kinderen die niet veilig waren.
Zoals Harry Gans, uit Winterswijk, vermoord in Sobibor nog voor zijn eerste verjaardag.
Of Gerritje Lammers, tien jaar oud.
Vlak voor de bevrijding omgekomen door een brisantbom in ons eigen dorp.
Terwijl hij melk ging halen met zijn moeder.
Voor hen staan we stil.
Omdat niemand vergeten mag worden.
En omdat jullie recht hebben op een wereld waarin vrijheid vanzelfsprekend is – terwijl wij allemaal weten dat dat nooit vanzelf gaat.
Jonge Winterswijkers, jullie maken de toekomst.
Je bent bezig met je opleiding of misschien al met werk.
Jullie zijn de generatie van straks.
Maar ook van nú.
Wat je vandaag doet – hoe je praat, luistert, kiest – dat heeft invloed.
Je leeft in een tijd waarin je alles kunt delen.
Je hebt een stem.
Gebruik die.
Niet om harder te roepen, maar om beter te luisteren.
Om nog eens extra te vragen: Is dat zo?
Waarom zeg je dat?
Hoe bedoel je dat?
Vrijheid betekent dat je verantwoordelijkheid neemt.
Voor elkaar.

En ja, dat kan lastig zijn.
Want het vraagt lef om iets te zeggen als niemand anders het doet.
Het vraagt moed om te kiezen voor verbinding, als verdeeldheid luider klinkt.
Maar weet: elk klein gebaar telt.
Eén goede vraag.
Eén hand op een schouder.
Eén keuze om in gesprek te blijven.
Dat is waar vrijheid begint.
En dat is iets voor mensen.
Van alle leeftijden.
Winterswijk herinnert én waarschuwt.
Hier houden we herinnering levend.
Afgelopen jaar en ook komende jaren leggen we Stolpersteinen – kleine gedenkstenen in onze straten.
Ze noemen namen.
Ze brengen mensen terug in onze herinnering.
Als levens.
Soms breekbaar.
Soms krachtig.
Altijd waardevol.
We herinneren ons dat oorlog niet alleen toen gebeurde, maar nog steeds gevolgen heeft.
Haat, uitsluiting, antisemitisme en racisme zijn niet verdwenen.
Daarom herdenken we vandaag.
Niet alleen uit eerbied voor het verleden, maar om te waarschuwen voor het heden.
Weerbaarheid en verdraagzaamheid hebben we nodig.
Dat zijn twee pijlers onder vrijheid.
Vrijheid is niet vrijblijvend.
Ze vraagt iets van ons.
We moeten weerbaar zijn.
Tegen haat.
Tegen desinformatie.
Tegen onverschilligheid.
We moeten verdraagzaam zijn.
Elkaar ruimte gunnen.
Verschillen niet uitvergroten, maar omarmen.
Dat begint niet in Den Haag.
Dat begint aan de eettafel.
In de klas.
In de straat.

Bij hoe wij omgaan met mensen die anders zijn dan wij.
Tante Riek gaf ons het goede voorbeeld.
Standvastig.
Door in actie te komen, waar dat nodig was.
Vrijheid is geen individuele verdienste.
Het is een collectief goed.
We dragen haar samen – over generaties heen.
Vandaag zijn wij de hoeders.
De vertellers.
De wachters.
En dus is deze 4 mei meer dan herdenken.
Het is een dag waarop we onszelf vragen stellen.
Wat doe ik met mijn vrijheid?
Wat geef ik door?
Wie laat ik meedoen?
Voor wie ben ik een veilige plek?
We kunnen niet alles oplossen.
Maar we kunnen wel beginnen.
Bij vriendelijkheid.
Bij ontmoeting.
Bij woorden die verbinden in plaats van scheiden.
Vandaag herdenken we.
We spraken op de Joodse begraafplaats de namen van hen die ons zijn voorgegaan.
We eren hun leven.
Hun moed.
Hun pijn.
En we doen méér dan dat.
We beloven ook iets.
Dat we vrijheid niet vanzelfsprekend zullen vinden.
Dat we blijven kiezen voor vrede, verbondenheid en medemenselijkheid.
Dat we, in de geest van Tante Riek, blijven opstaan voor wie geen stem heeft.
Laten we, met 80 jaar vrijheid achter ons, bouwen aan minstens zoveel jaren vóór ons.
Vrijheid geef je door – iedere dag opnieuw.
Om de samenleving waarvoor zij stierven, waardig te maken.
Dat is onze opdracht.
Onze plicht.
Onze belofte.