- Alleen gesproken woord telt -

Vandaag en morgen staan we stil bij oorlog, vrede en vrijheid. Wij herdenken vandaag alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Europa en in Zuidoost-Azië. Daarnaast herdenken we ook de slachtoffers van oorlogssituaties en vredesoperaties waarbij Nederland betrokken was na de Tweede Wereldoorlog.

In our parish is buried Andrew Creswell. We are very honoured with the presence of his brother mister Les Creswell and his wife Doreen, as well as their daughter Ann and her husband James. We also welcome his cousin and namesake Andrew. They have come from England on this special day to pay homage, as we do, to this beloved man who died for our freedom.

Volgend jaar zal het 80 jaar geleden zijn, dat Nederland definitief bevrijd werd van het nazi-regiem. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei kiest ieder jaar een thema, dat het herdenken en vieren koppelt aan de actualiteit. Het thema dit jaar is ‘Opmaat naar 80 jaar vrijheid’.

Het comité wijst ons op de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog die nog steeds zichtbaar zijn in onze maatschappij. Het comité vraagt ons ook de achterliggende tijd te wegen. Hoe dacht en deed men toen en hoe denkt en doet men nu?
Wat kunnen wij als inwoners van Winterswijk na 80 jaar daarover zeggen? We zagen vorige week op het NOS journaal het verhaal van verzetsstrijder Pieter Brittijn, die 2 weken voor de bevrijding gefusilleerd werd door de bezetter.
Ik stelde mezelf de vraag, wat zou ik zelf doen? Zou ik ook durven om in verzet te komen, of zou ik proberen vooral zelf te overleven?
Stel jezelf die vraag ook eens.
Stel jezelf de vraag: Wat zou ik nu kunnen doen, moeten doen, om onrecht, haat, uitsluiting, discriminatie, tegen te gaan?

Elk jaar blijven we elkaar herinneren aan die vreselijke vijf jaren, die zoveel verdriet hebben gebracht, blijven we elkaar oproepen te werken aan vrede en vrijheid. Na de Tweede Wereldoorlog was iedereen ervan doordrongen, dat we zuinig moeten zijn op vrijheid, op het recht om met anderen samen te leven.

Het is triest te moeten vaststellen, dat vandaag de wereld nog steeds in brand staat.
En dat zie en hoor je niet alleen op TV. Ga eens in gesprek met de bewoners van ons AZC, of de Oekraïners die een veilige plek vonden in de Vredense Hof. Verder weg blijken mensenlevens helaas nog weinig waard te zijn.

De verschrikkelijke burgeroorlog in Congo, het conflict in Yemen, het Israëlisch-Palestijns conflict waar velen van de aanwezigen hier ook betrokkenheid bij voelen, het geweld in Afghanistan, de oorlog tussen Oekraïne en Rusland, de burgeroorlog in Syrië.

Elke oorlog in de wereld is altijd een nederlaag.
Elk slachtoffer is er een teveel.
Elk mensenleven is evenveel waard.

Ik denk speciaal aan de meest onschuldige slachtoffers van oorlog: de kinderen. Wereldwijd zijn er volgens UNICEF 41,5 miljoen kinderen op de vlucht. Dat getal is oneindig en niet te bevatten, maar elke kind is een verhaal.
Net als het verhaal van de Winterswijkse Harry Gans, die nog voor z’n eerste verjaardag werd vermoord in Sobibor of Gerritje Lammers die omkwam tijdens een bombardement in Winterswijk.

Het afgelopen jaar hebben we tijdens twee bijzondere bijeenkomsten in Winterswijk Stolpersteine gelegd ter nagedachtenis aan de Winterswijkse slachtoffers van de Shoah én om onze generatie en toekomstige generaties te waarschuwen voor populisme en blinde haat en de gevolgen daarvan.

De persoonlijke verhalen van nabestaanden raakten me diep en deden me beseffen dat voor veel slachtoffers en nabestaanden de oorlog nog tot op de dag van vandaag doorgaat.

Het moet ondenkbaar blijven, dat burgers uit hun huis worden gesleurd en op de meest onmenselijke wijze worden afgevoerd.

In oktober reisde ik af naar het vernietigingskamp Sobibor om te herdenken, dat 80 jaar geleden in dit vernietigingskamp een opstand onder de gevangenen uitbrak. Ik las er de namen van de Winterswijkse kinderen die enkel omdat ze joods waren op die kille plek, ver weg in Polen zijn vermoord. Onder hen kinderen die nog niet eens een jaar oud waren.

In Sobibor werden 127 Joodse inwoners van Winterswijk vermoord.
Langs de Gedenklaan op het voormalig kampterrein mocht ik ter herinnering aan Max van Dam en de 126 andere Joodse Winterswijkers een steen leggen. In maart dit jaar werd bekend, dat het boek over Max van Dam, geschreven door Frederieke Jeletich-Visser, is uitgeroepen tot het Beste Boek van Achterhoek en Liemers 2023.

In het juryrapport staat: “De nazi’s hebben ons met Max van Dam onthouden wat de mensheid het meest kenmerkt: in staat zijn om te scheppen. En dus is dit unieke boek over een Achterhoeker in deze tijd voor de goede verstaander een oproep om de vrijheid, de vrede en de kunst voor altijd te koesteren en te bewaken.”

Als de Tweede Wereldoorlog ons iets vertelt, is dat, als we individuen als groepen gaan bestempelen, het goed mis kan gaan. Laten we bedacht zijn op extreme gedachten en handelingen van individuen, die de rechten die we hebben opgenomen in artikel 1 van de Grondwet, misbruiken of opzij willen zetten.

Want, vrij naar Willem Wilmink:

…. Altijd als ik een schreeuwer zie
Met een alternatief voor de democratie
Denk ik: jouw paradijs
Hoeveel ruimte is daar
Voor Max van Dam, vastberaden en veelbelovend kunstenaar?

Dat oorlog altijd klein begint, lijken we snel te vergeten.
De koning zei twee jaar geleden: ‘Sobibor begon in het Vondelpark. Met een bordje: ‘Voor Joden verboden’’.

Kijk ook nu naar de werkelijkheid om ons heen. Onze samenleving is aan het verharden. Het individualisme dat we nog steeds zien als een recht, kent ook plichten. Je mag vrij zijn om je persoonlijke identiteit. Voor de ontwikkeling van de mens is dat zelfs een belangrijke voorwaarde.

Het is waar, we moeten vandaag de doden eren en herdenken, maar dat herdenken kan niet zonder het voornemen uit te spreken dat wij namens alle strijders voor vrijheid en vrede van toen nu pal moeten staan voor diezelfde vrijheid en vrede. Hun dood mag niet tevergeefs zijn.

We moeten steeds op zoek blijven gaan naar wat ons mensen bestaansrecht geeft.
Dan gaat het om de ziel van onze samenleving: in harmonie met elkaar het leven goed leven.

Want vrijheid voor mij, betekent ook vrijheid voor de ander.